احترام به پدر و مادر در اسلام و ادیان قبل از اسلام(1)

بسیاری از این جوانان که بیشتر گرفتاری خود را توجه نکردن به توصیه های خانواده و کم توجهی و بعضا بی توجهی به منشور گرم خانواده عنوان می کردند ، سعی می نمودند با آموزه های اخلاقی و سازنده اسلام در مورد خانواده و داشتن یک زندگی سالم همراه با پایبندی به مبانی انسان ساز اسلام و قرآن همسو نمایند. در زندگی روزانه بعضا افرادی را می بینیم یا اینکه در روزنامه ها و تلویزیون می خوانیم و مشاهده می کنیم که به هر علتی موجب عاق والدین ، دوری از خانواده ، کم توجهی به حرمت خانواده و موجبات بزه کاری را حادث شده اند و خود و کارهایشان برای خانواده و دیگر مردم جامعه ناملا یمت های را بوجود آورده است .تمامی این مصائب و مسائل یا بدلیل نا آگاهی فرد و افراد از دستورات دینی و قرآنی است ویا به دلیل دور بودن و ناآگاهی از هدایت های معنوی و ارشادی قرآن و سخنان بزرگان و ائمه اطهار(سلام الله اجمعین) ویا بدلیل کم لطفی مسؤلین نسبت به پخش برنامه های فوق العاده در رابطه با مسائل جوانان و دین و چگونگی احترام به خانواده می باشد. درود و تحیّاتِ بی پایان، بر بزرگترین معلّم و مربّی عالم بشریت، رسول معظّم و پیامبر گرامی اسلام، حضرت محمد(صلی الله علیه وآله) که با وحی الهی و کتاب آسمانی، انسانها را هدایت کرد و به صراط مستقیم فراخواند و با فرهنگ غنی اسلامی آشنا نمود؛ و درود بی پایان بر ائمّه هدی و امامان بر حق(علیهم السلام)که همواره توجّه جامعه بشری را به احکام همیشه جاوید متعالی اسلام معطوف ساخته و در تمام عصرها مردم را با زندگی دنیوی و اخروی اصیل اسلام آشنا نموده اند.

در زندگی روزانه بعضا افرادی را می بینیم یا اینکه در روزنامه ها و تلویزیون می خوانیم و مشاهده می کنیم که به هر علتی موجب عاق والدین ، دوری از خانواده ، کم توجهی به حرمت خانواده و موجبات بزه کاری را حادث شده اند و خود و کارهایشان برای خانواده و دیگر مردم جامعه ناملا یمت های را بوجود آورده است .تمامی این مصائب و مسائل یا بدلیل نا آگاهی فرد و افراد از دستورات دینی و قرآنی است ویا به دلیل دور بودن و ناآگاهی از هدایت های معنوی و ارشادی قرآن و سخنان بزرگان و ائمه اطهار(سلام الله اجمعین) ویا بدلیل کم لطفی مسؤلین نسبت به پخش برنامه های فوق العاده در رابطه با مسائل جوانان و دین و چگونگی احترام به خانواده می باشد. در پژوهشی که در یکی از مراکز اصلاح و تربیت انجام دادم ، در گفتگو با بیست و سه نفر از پسران به این نتیجه رسیدم که بیست نفر از جوانان و نوجوانان ما بدلیل عدم اشنایی با مسائل خانواده و عدم فهم صحیح از برخورد با والدین و عدم آشنایی آنها با مسائل و آموزه های دینی در رابطه با چگونگی احترام به پدر و مادر و مجازات های عقوبتی در دنیا و آخرت از رفتار غیر عمد اخلاقی نسبت به والدین خود پشیمان بودند و اظهار می نمودند که هنوز چیزی در مورد عاق والدین و چگونگی تاثیرات آن بر زندگی نمی دانستند. بسیاری از این جوانان که بیشتر گرفتاری خود را توجه نکردن به توصیه های خانواده و کم توجهی و بعضا بی توجهی به منشور گرم خانواده عنوان می کردند ، سعی می نمودند با آموزه های اخلاقی و سازنده اسلام در مورد خانواده و داشتن یک زندگی سالم همراه با پایبندی به مبانی انسان ساز اسلام و قرآن همسو نمایند. درحوزه های اصلاح و تربیت واحدی به نام اندرزگاه وجود دارد که حدودا هفته‏ای یک مرتبه شخصی که اندرزگو نامیده می‏شود بچه‏های شرور و سابقه‏دار را مورد موعظه و پند و نصیحت قرار می‏دهد و مشکلات اخلاقی‏شان را به آنان گوشزد می‏کند و آنها را در حل این مشکلات کمک می‏کند. با آنها رابطه عاطفی برقرار می‏کند با تقویت قوه ایمان آنان را از ارتکاب مجدد جرم باز می‏دارد.واقعا این قسمت بسیار خوب عمل می کند و این تیپ بچه ها را به موقع و به روز ارشاد و راهنمایی می کنند. کمبود امکانات رفاهی، آموزشی و به خصوص فقدان مربیان کافی و آموزش‏دیده از مهمترین مشکلات چنین کانونهایی می‏باشد و به عنوان مثال در حال حاضر کانون اصلاح و تربیت تهران حدودا 300 نفر مددجو و 40 نفر پرسنل می‏باشد که تعداد پرسنل با توجه به تعداد مددجویان بسیار کم می‏باشد و این خود باعث می‏شود که مسؤولین فرصت و وقت کافی جهت شناخت نوجوانان بزهکار نداشته باشند و نتیجه مطلوب حاصل نشود. مهمترین مشکل بچه‏های کانون به گفته مسؤولین آنها بی‏سرپرستی بچه‏ها، تنها بودن آنها، نداشتن خانواده و احساس یأس و ناامیدی است، که با توجهات بیشتر مردم و مسؤولین شاید بتوان تا حدی به حل آن کمک کرد. اطفال در کانون نباید به دست فراموشی سپرده شوند چرا که بزهکاری آنها تنها ناشی از عوامل فردی نبوده بلکه خانواده ، جامعه و تک تک افراد در قبال آنها مسؤولیت دارند. مؤید این مطلب گفته یکی از دانشمندان «تا جامعه هست جرم هم هست» می‏باشد.

الف) آثار دنیوی

 1)دوری از عصیان گری و شقاوت

از جمله آثاری که قرآن کریم به آن تصریح نموده، این است که نیکی به والدین صفت جبار و عصیانگری را از انسان دور می کند و همچنین دچار شقاوت نمی گردد.

قرآن کریم می فرماید: یَا یَحْیَی خُذِ الْکِتَابَ بِقُوَّةٍ وَآتَیْنَاهُ الْحُکْمَ صَبِیّاً * وَ حَنَاناً مِّن لَّدُنَّا وَزَکَاةً وَ کَانَ تَقِیّاً * وَ بَرّاً بِوَالِدَیْهِ وَلَمْ یَکُن جَبَّاراً عَصِیّاً . مریم 12-14

گفتیم: ای یحیی کتاب آسمانی را به جدّ و جهد بگیر و به او در عهد کودکی نبوت بخشیدیم و از سوی خویش بر او رحمت آوردیم و پاکیزه اش داشتیم و او پرهیزگار بود و او را سفارش به نیکی به پدر و مادرش نمودیم و او جبار و عصیانگر نبود.

و یا درباره حضرت عیسی(ع) فرموده که چنین گفت: وَ أَوْصَانِی بِالصَّلَاةِ وَالزَّکَاةِ مَا دُمْتُ حَیّاً * وَ بَرّاً بِوَالِدَتِی وَ لَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّاراً شَقِیّاً.مریم31-32

و مرا مادام که زنده باشم به نماز و زکات سفارش فرموده است و نیز مرا در حق مادرم نیکوکار گرداند و مرا زورگوی سخت دل نگردانده است.

2) طول عمر

 همانطور که طول عمر اثر قطعی صله رحم، شمرده می شود، روایات اسلامی این اثر را مترتب بر نیکی به والدین، به طور خاص نموده اند. پیامبر اکرم(ص) فرمودند:

مَن سَرَّه اَن یُمدّلَه فی عُمره، و یُبسط فی رزقه فلیَصِل اَبَویه .( محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج،74 باب ،2 ح96) کسی که طولانی شدن عمر و توسعه رزق را دوست دارد به پدر و مادر خود نیکی کند. و نیز رسول خدا(ص) می فرماید:

رأیتُ بالمنَام رَجُلاً من اُمّتی قَداتاهُ مَلَکَ المَوتِ لِقَبض روُحه فَجاءَ بِرُّه بوالدیه، فَمَنَعه مِنُه(همان، ح82)

در خواب مردی از امتم را دیدیم که فرشته مرگ برای قبض روح او حاضر شده بود، اما او با نیکی به والدین خود آن فرشته را از مأموریتش منع کرد.

3) فراوانی روزی

همان طور که در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) در عنوان قبلی اشاره شد یکی از پیامدهای نیک ارتباط با والدین، مسأله زیاد شدن رزق بود. همچنین در روایت دیگری امام صادق(ع) می فرماید: هر کس نیکی به والدین نماید هرگز در زندگی به فقر مبتلا نخواهد شد.( همان، ح33).

4) اجابت دعای والدین در حق فرزندان

در برخی روایات به اهمیت دعای والدین در حق فرزندان اشاره شده و از جمله آثار توجه و نیکی به آنها، شمرده شده است. به طور مثال: امام صادق(ع) فرمود:

ثلاثُ دعوات لا یَحجُبْنَ عَن الله تعالی: دُعاءُ الوالِدِ لِوَلَدِهِ اِذا بِرَّه و دعوتُه علیهِ اِذا عَقَّ دُعاءُ المَظلوم عَلی ظالمه(همان، ح57 ) خداوند دعای سه کس را رد نخواهد کرد:

دعای پدر در حق فرزند در هنگام نیکی به او، دعای پدر بر ضد فرزند(نفرین) هنگامی که مورد عاق او واقع شود و دعای مظلوم بر ظالم.

و نزدیک به همین مضمون در روایت پیامبر اکرم(ص) متجلی است که حضرت می فرماید:

از نفرین پدر دوری گزینید، زیرا به هدف اجابت می رسد و از شمشیر، تیزتر و برنده تر است.»( ر.ک: بحارالانوار، ج،74 باب،2 ح94)

5)موجب نیکی فرزندان می شود

از جمله اثرهای وضعی نیکی به پدر و مادر این است که اگر کسی پدر و مادرش را احترام نمود آن احترام را از ناحیه فرزندانش خواهد دید. فلسفه این امر روشن است زیرا فرزندان انسان، پدر و مادر خود را الگوی عملی خویش قرار می دهند. اگر آن ها ببینند پدر و مادرشان نیکی به والدین را سرلوحه زندگی خود قرار داده اند و به آن اهتمام می ورزند، او هم نسبت به آنان چنین خواهد کرد.

امام صادق(ص) فرمود: بِرُّوا آباءَکُم یَبرُّکُم أبناءکم(همان، ح31 )به پدرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند.